Οι Έλληνες τότε στην αρχαία Ελλάδα πίστευαν ότι είναι παιδιά ενός ανώτερου θεού, που τους αγαπούσε και τους προστάτευε, τους περιέθαλπε και τους φρόντιζε, τους έδινε θάρρος και δύναμη, μόνο εφόσον και οι ίδιοι προσπαθούσαν να μοιάσουν σε αυτόν.
Ο θεός αυτός ήταν η Ηθική, με την μόνη έννοια που την κατάλαβαν ποτέ οι Έλληνες, ως αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να υπερβεί την γήινη βαρύτητα και να αρθεί στο ύψος των ιδεών, κάνοντας όλες τις θυσίες που απαιτούσε η προσπάθεια αυτή, υπομένοντας όλους τους κόπους και χαμογελώντας αγόγγυστα μπροστά στα βάσανα.
Η Ηθική των Ελλήνων ήταν μια βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι πάντα έπρεπε να εξελίσσονται, πάντα έπρεπε να εγκαταλείπουν τις στοιχειώδεις εκφράσεις του καθημερινού τους βίου, πάντοτε έπρεπε να συναλλάσσονται με τους θεούς και ουδέποτε να εγκαταλείπουν την προσπάθειά τους να γίνουν πράγματι τα παιδιά ενός ανώτερου θεού.
Ο θεός τους, η Ηθική, δεν είχε πρόσωπο, δεν είχε σώμα, ούτε μορφή. Είχε όμως κοινωνία, αρχές και κανόνες, που δεν τους ήξεραν από την αρχή, αλλά τους ανακάλυπταν σιγά σιγά στην πορεία.
Μια πορεία προς το Φως, την Αγάπη και την ουράνια αρμονία.
Αυτό το φως που διάχυτα απλώνεται στον Ελληνικό χώρο, που έχει τις λεπτοφυείς ιδιότητες της χάρης και της αρμονίας, ήταν το φως που επέλεγαν να απλώνεται και μέσα τους, γιατί γνώριζαν πολύ καλά, ότι όπου δεν υπάρχει φως, υπάρχει σκότος και όπου υπάρχει σκότος καραδοκεί το έρεβος.
Το έρεβος είναι η ομιχλώδης προέκταση των κακών μας ονείρων, η σκοτεινή αντανάκλαση των επίγειων παθών, ένας τόπος σκοτεινός, υγρός και δύσοσμος, όπου καραδοκούν τέρατα και λογιών λογιών ζωύφια.
Το ήξεραν και ήξεραν να το αποφεύγουν, γιατί γνώριζαν ότι όποιος πιαστεί στα δίχτυα του ερέβους δύσκολα γλυτώνει από εκεί, γιατί εκεί, ούτε ήρωες χωρούν, ούτε ηρωικά κατορθώματα. Μόνο η Αγάπη.
Επέλεγαν λοιπόν να αγαπούν την Ηθική, ως μια ατέλειωτη και κοπιώδη προσπάθεια να νικήσουν το έρεβος που καραδοκεί μέσα σε κάθε άνθρωπο, όχι με κατά μέτωπο αγώνα, γιατί αυτό δεν γίνεται, αλλά διατηρώντας την διάνοιά τους στην κατάσταση εκείνη, που κανένα έρεβος δεν μπορεί να απειλήσει τον εαυτό τους, ούτε να εγκλωβίσει τα όνειρά τους, ούτε να απειλήσει την αγάπη τους.
Το σκότος λοιπόν και το έρεβος. Ίσως θα μπορούσαμε να το παραλληλίσουμε με την κατάθλιψη και τους ιούς της διανοίας, όπου σκότος είναι η κατάθλιψη και έρεβος ο χώρος όπου κατοικούν οι ιοί της διανοίας.
Έχουμε περιγράψει σε άλλα βιβλία μας ότι η κατάθλιψη είναι αυτογενής νόσος, προέρχεται από την έλλειψη διανοίας στο περιβάλλον γύρω μας, αναπτύσσεται σε κοινωνίες που πάσχουν από την έλλειψη έργων και πράξεων διανοίας, προσβάλει τα πιο υγιή άτομα, αυτά δηλαδή που θέτουν αυτονοήτως το κοινό συμφέρον σε πρώτη γραμμή, πριν από το ατομικό, αντιμετωπίζεται με ισχυρά έργα της διανοίας, που έχουν προετοιμαστεί ειδικά για τον σκοπό αυτό σε ανώτερα πεδία, η ίαση εξαπλώνεται στην κοινωνία δια του Λόγου και ο δρόμος για την ίαση είναι κοινός τόσο για τα άτομα, όσο και για τις κοινωνικές ομάδες, που πάσχουν, ή απειλούνται από κατάθλιψη
Δεν έχουμε πει πουθενά ότι η κατάθλιψη προκαλείται από τους ιούς της διανοίας, οι οποίοι την ενεργοποιούν, μέσα σε κάθε άτομο, δεν την προκαλούν. Γιατί η κατάθλιψη υπάρχει εκεί μέσα στον χώρο της εσωτερικής πραγματικότητας και είναι το σκότος.
Η εσωτερική πραγματικότητα του ανθρώπου είναι ένας ολόκληρος κόσμος, με ανάγλυφες πεδιάδες, όρη και κοιλάδες, όπου μπορεί κανείς να βρει χώρους ήρεμους, γαλήνιους, ήσυχες λιμνούλες και ειδυλλιακό περιβάλλον, αλλά μπορεί εξίσου εύκολα να συναντήσει ελώδεις βάλτους και απόκρημνα βουνά.
Όταν υπάρχει φως, υπάρχει και η δυνατότητα επιλογής, πού θα κατοικήσει κανείς, για να είναι ήρεμος και να έχει την φώτισή του και ποιους τόπους θα επιλέξει να αποφύγει, γιατί εγκυμονούν κινδύνους. Όλο και όλο το νόημα της ζωής είναι να φωτίσει κανείς όλη την εσωτερική του πραγματικότητα, να την βλέπει καθαρά και καθώς επιλέγει πού θα κατοικεί, η εσωτερική πραγματικότητα αρχίζει να διαμορφώνεται εκ νέου, είναι μια μικρή κοσμογονία, κατά την οποία τα όρη και οι κοιλάδες απαλείφονται για να δημιουργηθεί ένας επίπεδος χώρος με ευρείς, ευρύτατους ορίζοντες, που σου δείχνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος, δεν υπάρχει παγίδα, υπάρχει φως και ορίζοντας να τον κατακτήσεις.
Κάπως έτσι έβλεπαν τα Ηλύσια Πεδία οι αρχαίοι, τους Τόπους των Μακάρων, που έπρεπε όμως πρώτα να τους βιώσει κανείς μέσα του και μετά, αφού τους γνωρίσει, τους διαμορφώσει και τους περπατήσει ως την εσωτερική του πραγματικότητα, τότε ήρεμα και ομαλά, μπορεί να μεταβεί, όταν έρθει η ώρα του θανάτου, στην κατάσταση που ο ίδιος είναι πια πνεύμα και συνεχίζει να κινείται σε παρόμοιους Τόπους, όμως τώρα πια αυτοί περιλαμβάνουν και πολλούς άλλους ανθρώπους.
Μέσα σε όλη αυτή την κοσμογονία, το έρεβος πρέπει να εξαφανισθεί. Δεν έχει θέση στην εσωτερική πραγματικότητα και της κάνει κακό.
Όπου έρεβος είναι κάθε πράξη που αδικεί τον άλλον, κάθε ιδέα που την κρατάει κανείς για τον εαυτό του και δεν την μοιράζεται με τους άλλους, κάθε στιγμή που αδιαφορεί για το δημόσιο συμφέρον, κάθε οκνηρή προδιάθεση που τον εμποδίζει να μαθαίνει καινούρια πράγματα, κάθε πονηρή σκέψη που τον σπρώχνει να πλουτίσει αδικαιολόγητα σε βάρος των άλλων και κάθε φυσική επιλογή που τον σπρώχνει να βλάψει τον εαυτό του.
Όλα αυτά είναι το έρεβος και το έρεβος προκαλεί το σκότος, εκείνη δηλαδή την ουσιώδη απομάκρυνση από το φως της διανοίας, που σήμερα ονομάζουμε κατάθλιψη.
Η κατάθλιψη συσκοτίζει την εσωτερική μας πραγματικότητα, όχι αμέσως, αλλά σταδιακά. Είναι σαν να μειώνεται σταδιακά το φως της μέρας, η νύχτα δεν έρχεται ποτέ απότομα. Προειδοποιεί. Αν όμως δεν αντιδράσεις, μια μέρα ξυπνάς και το σκότος έχει καλύψει τα πάντα και τότε πια είναι πολύ δύσκολο να κινηθείς, για να το αντιμετωπίσεις.
Μοιάζει τότε ο άνθρωπος με έναν τυφλό, που προσπαθεί να περπατήσει μέσα στα σκοτάδια της εσωτερικής του πραγματικότητας και τραυματίζεται συνεχώς, γιατί δεν βλέπει. Είναι λοιπόν μεγάλη ανάγκη να την προλάβουμε αυτή την κατάσταση και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η Αγάπη μας στην Ηθική.
Μια Αγάπη εκπεφρασμένη σε νόμους, υλοποιημένη μέσα από την καθημερινή πρακτική, μια αγάπη που απαιτεί θυσίες, κόπους και βάσανα, γιατί δεν είναι εύκολη, ούτε ανώδυνη, αλλά πότε η Ηθική είναι εύκολη και ανώδυνη; Είναι πάντα δύσκολη και μερικές φορές απροσπέλαστη, πλην όμως είναι απολύτως απαραίτητη και εφικτή.
Ο Σόλωνας από την Αθήνα, ήταν ποιητής και μάλιστα πολύ καλός. Μέσα από τα ποιήματά του υμνούσε τον άνθρωπο, την ζωή, την φύση, την αναγκαιότητα της συνύπαρξης, τις θυσίες που απαιτεί η αγάπη για την Ηθική, αλλά και τον ίδιο τον αγώνα του ανθρώπου ενάντια στο έρεβος της εσωτερικής του πραγματικότητας.
Έζησε μια εποχή, που τα πράγματα στην Αθήνα, δεν ήταν καλά. Γιατί είχε παραβιαστεί η Ηθική σε όλα τα μέτωπα, τόσο πολύ και τόσο ριζικά, που έπρεπε πια να αρχίσουν να ρυθμίζουν δια νόμου, όσα πριν λίγο ήταν αυτονόητα για την κοινή τους συμβίωση.
Υπήρχαν τεράστιες κοινωνικές αντιθέσεις και παράλογη συγκέντρωση πλούτου σε ορισμένες οικογένειες. Αυτά για τους Έλληνες ήταν πάντα κακά σημάδια, γιατί έδειχναν ότι οι κοινωνίες τους νοσούσαν βαριά, ότι το έρεβος είχε βρει διέξοδο και είχε εγκατασταθεί στις συναλλαγές τους και ότι μετά από λίγο οι θεοί θα τους εγκατέλειπαν και μύρια δεινά τους περίμεναν. Έτσι σκεφτόντουσαν τότε. Υγιώς.
Βρέθηκε τότε ανάμεσά τους ένας άνθρωπος που είχε την χάρη των θεών, εφόσον είχε μέσα του ωραία ποίηση, αυτονοήτως ήταν ένας από τα παιδιά των θεών, ήταν όμως και σοφός και φαινόταν να γνωρίζει καλά τα στοιχεία του ερέβους και να έχει τρόπους και λύσεις για να τα αντιμετωπίσει.
Ο Σόλων πράγματι είχε τον τρόπο να αντιμετωπίσει τα στοιχεία του ερέβους που θα κατέστρεφαν την κοινωνία τους. Είχε όμως και την σοφία να κατανοήσει ότι σε μια κοινωνία διεφθαρμένη, όπως η τότε κοινωνία των Αθηναίων πολιτών, δεν μπορείς να επαναφέρεις τις υγιείς αρχές ούτε με συζήτηση, ούτε με διάλογο, ούτε πολύ περισσότερο να εγγυηθείς με την παρουσία σου την τήρηση νέων κανόνων και θεσμών.
Χρειάζεται νέα νομοθεσία, στην οποία όλοι θα πειθαρχήσουν, γιατί η ανάγκη θα τους οδηγήσει να την τηρήσουν και όχι μια εσωτερική παρόρμηση ή αυτονόητη Αγάπη στην Ηθική.
Η σεισάχθεια είναι το πιο γνωστό από τα μέτρα του Σόλωνα, που διατυπώθηκε με βάση τις αρχές που τηρούσε η παλιά κοινωνία για την επιβίωσή της και λέει περίπου τα εξής:
Κάθε κοινωνία έχει την υποχρέωση να εξασφαλίζει στα μέλη της επαρκείς ποσότητες χώρου, εκπεφρασμένου σε γη, σε πολιτικά δικαιώματα και σε ελευθερία του Λόγου. Τα μέλη της αντιστοίχως, έχουν τη υποχρέωση να επαυξάνουν τον πλούτο της Πόλης κατά τις δυνάμεις τους, να ασκούν τα πολιτικά τους δικαιώματα κατά το μέτρο και τον όγκο της συνεισφοράς τους στην Πόλη και να φροντίζουν ώστε η ελευθερία όλων να διασφαλίζεται.
Είναι πρόβλημα της κοινωνίας και όχι του ατόμου η επιβολή βαρών τόσο ειδεχθών ώστε ολόκληρα κοινωνικά στρώματα να συντρίβονται, η ελευθερία του λόγου να καταργείται στην πράξη και ολόκληρες κοινωνικές ομάδες να οδηγούνται στην δουλεία.
Εφόσον είναι πρόβλημα της κοινωνίας, η κοινωνία θα αναλάβει τα βάρη για τη επίλυσή του και όχι τα μεμονωμένα άτομα που έχουν λυγίσει κάτω από την πίεση ξένων προς την Πόλη συμφερόντων.
Γιατί αν ανεχθούμε να ζούμε σε μια Πόλη, που υποδουλώνει τους κατοίκους της, τότε εμείς όλοι καμία ελπίδα δεν έχουμε να βρούμε τα Ηλύσια Πεδία, εκείνο τον τόπο, όπου όλοι προσπαθούμε να μεταβούμε, είτε εν ζωή, είτε μετά θάνατο, γιατί γνωρίζουμε ότι μόνο εκεί θα είμαστε ευτυχισμένοι.
Μια σεισάχθεια χρειαζόμαστε και σήμερα. Όμως, όχι μόνο από τα οικονομικά μας βάρη, αλλά και από τα βάρη που επισώρευσε στην ζωή και την ψυχή μας η διαβίωση σε κοινωνίες που αντιπαλεύουν τον άνθρωπο και τις υγιείς εκδηλώσεις της διανοίας του.
Για να βρούμε πάλι, από την αρχή, την Αγάπη στην Ηθική, που μας έκανε ανθρώπους.
Το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο μου Η Αγάπη στην Ηθική
